حسین دهلوی آهنگساز و رهبر اركستر مضرابی و از چهره‌های پیش كسوت مدیریت موسیقی در ایران هفتم مهر سال 1306 در تهران متولد شد.

آموزش موسیقی را در پنج سالگی نزد پدرش معزالدین دهلوی که از شاگردان مرحوم علی اكبرخان شهنازی (نوازنده و ردیف دان نامدار تار و فرزند میرزا حسینقلی) آغاز کرد ، اگر چه چندان دوامی نیاورد و دهلوی كودك بعد از رها كردن این ساز در 9 سالگی و به تشویق مادرش به سمت ساز ویلن و آموزش آن نزد پدرش رفت. دهلوی دوره اول ویلن را نزد پدر فراگرفت و سپس دوره دوم (ردیف راست کوک) را نزد ابوالحسن صبا گذرانید و وارد هنرستان موسیقی شد و از آن پس به فراگیری علمی موسیقی گرایش پیدا کرد.

مدتی بعد روبیک گریگوریان رئیس وقت هنرستان، وی را به حسین ناصحی معرفی می‌كند تا هارمونی، کنترپوان و اصول آهنگسازی را از او فرا بگیرد. مدتی بعد كه پروفسور توماس کریستین داوید (استاد اتریشی) به دعوت دانشگاه تهران، به ایران می آید، حسین دهلوی آموزش آهنگسازی را نزد او ادامه می‌دهد.

دهلوی فارغ التحصیل آهنگسازی از هنرستان عالی موسیقی است (1339). او در دوره هنرستان با همکاری ابوالحسن صبا ارکستر شماره یک هنرهای زیبا را راه اندازی و در همین دوره چند اثر از آثار صبا را برای ارکستر تنظیم کرد. پس از درگذشت صبا (1336) رهبری این ارکستر که بعداً ارکستر صبا نامیده شد به دهلوی واگذار و در همین دوره شاخه های 2 ، 3 و 4 نیز به آن افزوده شد. این ارکسترها از زمان افتتاح تلویزیون ایران (1337) به صورت هفتگی در تلویزیون به اجرای برنامه پرداختند. در سال 1341حسین دهلوی به ریاست هنرستان موسیقی ملی برگزیده شدو تا فروردین 1350 در این مقام باقی بود.

دراین سال وی برای سفر دوساله مطالعاتی به آلمان و اتریش رفت. دهلوی در مدت ده سال تصدی هنرستان به خوبی این سازمان آموزشی را اداره کرد و نظم، تحول و جهشی در هنرستان پدید آورد. او خود در دوره دوم هنرستان رشته های تئوری موسیقی ایران، تلفیق شعر و موسیقی، فرم موسیقی ایران، هارمونی و ارکستر را شخصاً تدریس می كرد.

دهلوی از سال 1376 تصنیف اپرای مانا و مانی را به مناسبت سال جهانی کودک (1379) آغاز کرد. ساخت این اثر سه سال به طول انجامید که به خاطر محدودیت های استفاده از صدای خواننده زن تا به حال به اجرا درنیامده و فقط موسیقی سازی آن در خرداد 1379 با همت و رهبری علی رهبری با ارکستر فیلارمونیک اسلواکی در شهر براتیسلاو اجرا و ضبط شده است.

دهلوی همواره به نوآوری در زمینه های مختلف اندیشیده است. تدوین متد تنبک به وسیله او و جمعی دیگر شامل حسین تهرانی، مصطفی پورتراب، فرهاد فخرالدینی و هوشنگ ظریف (به عنوان شاگرد حسین تهرانی) برای ارتقای جایگاه تنبک در موسیقی ایرانی و تسهیل آموزش این ساز، توجه به ساخت سنتور کروماتیک برای جبران نقیصه کوک این ساز برای استفاده در ارکستر از جمله این مواردند. نخستین اثر دهلوی در زمینه ارکستر موسیقی ملی «سبک بال» در سال 1332 براساس موتیف کوتاهی ملهم از قطعه قاسم آبادی ساخته ابوالحسن صبا در شور تصنیف شده است. این اثر در آلبوم مذکور با کیفیت ضبط زنده همان زمان ارائه شده است. «کنسرتینو برای سنتور و ارکستر» دیگر اثر این آلبوم حاصل همکاری مشترک دهلوی با فرامرز پایور است. این اثر که در سال 1337 تصنیف شده شامل آواز بیات اصفهان، دستگاه همایون (گوشه لیلی و مجنون)، چهارمضراب چهارگاه و دستگاه ماهور است.

دهلوی تجربیات بسیاری در تلفیق شعر و موسیقی ایرانی دارد و آثار «گفت وگوی دل» در شور (1336) و «فروغ عشق» در بیات اصفهان حاصل تجربیات آهنگساز در این زمینه است. دهلوی قطعاتی از ابوالحسن صبا را نیز برای ارکستر تنظیم کرده است. «به یاد صبا» (برگرفته از قطعه «به یاد گذشته» در دشتی - 1337)، «شوشتری» (چهارمضراب برای ویولن و ارکستر - 1338) و نغمه ترک (براساس قطعه دوضربی بیات ترک) از آن جمله‌‌اند.

اجرای 15 قسمت از اپرای 26 قسمتی «بیژن و منیژه» (تصنیف در سال‌های 54 و 55)

و انتشار پارتیتور آهنگ‌های خود به نام‌های «دوئو سنتور در سه گاه»، «شورآفرین در شور برای ارکستر»، «چهارنوازی مضرابی در اصفهان»، «سوئیت بیژن و منیژه برای ارکستر زهی»، «بیژن و منیژه برای ارکستر سمفونیک» (8 قسمت)، «سرباز برای آواز گروهی و ارکستر» و... تنها بخشی از آثار چاپ شده اوست.

دهلوی در سال 1371 ارکستر مضرابی را تشکیل داد که صرفاً شامل سازهای مضرابی سنتور، تار، قانون، عود و بم تار (تارباس) بود.در کنسرت های مهرماه 1371 قطعات دیگری از جمله تصنیف قدیمی باغ تفرج (در همایون)، نغمه ترک، پیش درآمد سه گاه، پیش درآمد همایون، سرود گل، نوا و چهارمضراب دشتی (برای گروه سنتور) گفت وگوی دل و... اجرا شد.یكی از مهمترین آثار حسین دهلوی كتاب «پیوند شعر و موسیقی آوازی» است كه جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی در بخش هنر را به خود اختصاص داد.این كتاب حاصل بیش از 40 سال تجربه دهلوی در تلفیق موسیقی با شعر ایرانی است كه به شیوه ای علمی و متدیك فرایند كار را توضیح می‌دهد.

دهلوی در سال 1382 به عنوان چهره‌ماندگار مورد تقدیر قرار گرفت.وی به حق از معدود موزیسین‌هایی است كه تجربه‌های قویمی در مدیریت موسیقی و سازماندهی به كارهای گروهی بزرگ داشته و دارد.

جمع آوری: سودابه بیات