تُمبَک (تنبک، دمبک، دنبک یا ضَرب) یکی از سازهای کوبه‌ای ایرانی است. این ساز پوستی، از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.

ساختمان

بدنه تنبک را در گذشته از جنس چوب، سفال و گاهی هم فلز می‌ساختند، لیکن امروزه از جنس چوب می‌سازند. تنبک از قسمت‌های پایین تشکیل شده است:

• پوست

• دهانه بزرگ

• تنه

• گلویی(نفیر)

• دهانه کوچک(کالیبر)

پیشینه

قدمت تنبک با نام‌های پهلوی دمبلک و تنبور به پیش از اسلام می‌رسد و طبق نظر دکتر معین دمبک صورت دگرگون‌شده همین نام است.

تنبک و زن قاجاری

تمبک در چند دهه اخیر پیشرفت چشمگیری کرده و به عنوان سازی تکنواز و مستقل مطرح شده است. این پیشرفت مرهون تلاش استادان این ساز است که در این میان نقش استاد حسین تهرانی به قدری اهمیت می‌یابد که از او می‌توان با عنوان پدر تنبک‌‌نوازی نوین ایران یاد کرد. در جهانی ساختن این ساز، مرحوم ناصر فرهنگ‌فر، مرحوم امیر ناصر افتتاح، استاد محمد اسماعیلی - جهانگیرملک محمود فرهمند بافی - مرتضی‌ اعیان - بهمن رجبی - آبتین اجلالی - جمشید محبی - بهمن مبیِن - مجید حسابی - رضا قاسمی - شاهین مهاجری - کامبیز گنجه ای - محمد اخوان - فربد یدالهی - نوید افقه - پژمان حدادی - پدرام خاورزمینی و پژهام اخواص نیز نقش مهمی داشته‌اند.

ریشه نام

درباره وجه تسمیه این ساز، هنوز یک رای نهایی حاصل نشده‌است. گروهی معتقدند که نام این ساز در اصل تنبک بوده و تبدیل آن به تمبک به دلیل قلب حرف «ن» ساکن به «م»، قبل از حرف «ب» است؛ مثل اتفاقی که در تلفظ واژه «شنبه» می‌افتد. اما گروهی دیگر اعتقاد دارند که صورت «تنبک» منشاء منطقی نداشته و به همین دلیل به اشتباه در میان مردم رواج یافته است. اما در نوازندگی این ساز از تکنیک‌هایی به نام‌های «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده می‌شود. بنابراین چندان بعید نیست اگر نامگذاری «تمبک» بر اساس همین اسامی صورت گرفته باشد. از دیدگاه زبان‌شناسان واژه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود از واژه تنبور پهلوی وام گرفته شده‌است.

نوازندگان شاخص

• حسین تهرانی

• بهمن رجبی

• محمد اسماعیلی

• جهانگیر ملک

• امیرناصر افتتاح

• امیر بیداریان نژاد

و از قدما می توان : ابوالحسن صبا ( معلمِ حسین تهرانی ) ، مسعود خان و عبدالله دوامی ، نام برد .