موسیقی ساسانیان

در آخرین دوره های قبل از تاریخ اسلام پادشاهان ساسانی به دلیل قدرت و اقتداری كه داشتند در كنار دیگر امور اقدام به بسط و توسعه تمدن و هنر ایرانی نمودند و در كنار دیگر صنایع و هنرها موسیقی نیز در اثر ترغیب و تشویق حكام ساسانی به خوبی رواج و رونق یافت. در زمان اردشیر موسیقی دانها و نوازندگان نیز مانند دیگر افراد طبقه خاصی را تشكیل می دادند و در نزد او از ارج و قرب خاصی برخوردار بودند.

همین امر در نزد بهرام گور نیز دیده می شد معروف است كه وی چهارصد تن نوازنده و خواننده را از هند به ایران آورد و در زمان او موسیقی ارزش و اعتبار فوق العاده ای داشت.

در دوره ساسانی پایه و اساس موسیقی ملی ایران بنا نهاده شد و موسیقی دانهای ایرانی تحت سرپرستی رئیس تشریفات سلطنتی «خرم باش» انجام وظیفه می كرده اند و در مهمانیها و مجالس به دستور او اجرای آهنگ و سرود می نمودند. معروف ترین آهنگسازان و نوازندگان دوره خسروپرویز سركش، باربد و نكیسا بودند. سركش مقام بزرگی در دربار ایران داشت و بعدها باربد جانشین او شد. باربد بسیار فعال بود و اختراع دستگاههای ایرانی را به او نسبت می دهند و به نظر می رسد كه او در مقامهای قدیم اصلاحاتی به عمل آورد و دستگاهها را تنظیم نمود.

دستگاههای موسیقی مركب از هفت خسروانی بوده و اختراع آنها را به نكیسا خواننده معروف خسروپرویز نسبت می دهند. بعلاوه 30 لحن و 260 دستان یا آهنگ وجود داشته كه با ایام هفته ماه و روزهای سال ساسانیان تناسب داشته است. بعضی از داستانها مربوط به حوادث تاریخی مانند: كین ایرج، كین سیاووش، گنج بادآورده بوده و بعضی دیگر از داستانهایی كه در وصف جشن ها و طبیعت ساخته شده بود به دستان نوروز بزرگ، آرایش خورشید یا ماه بركوهان یا ماه بالای كوهسار معروف هستند. یكی از آوازها راست بود كه امروزه یكی از دستگاههای ایرانی است و در زمان خسرو پرویز ابداع شده بود. از سازهای آن دوره (ساسانی) می توان عود، بربط، چنگ و نای و شیپور را نام برد.

موسیقی دوره ساسانی مخصوصا در زمان خسروپرویز ترقی و پیشرفت بیشتری نمود. و باربد موسیقی دان مشهور این دوره بود كه از آن در كتابهایی مانند شاهنامه خسرو و شیرین نظامی حكایاتی ذكر شده است. به طوری كه نوشته اند باربد مخترع تعداد زیادی آهنگ و نوا است كه آنها را در حضور خسرو پرویز می نواخته و مشهور است وی سیصد و شصت لحن ونوای موسیقی ساخته بود كه هر كدام از آنها را در یكی از روزهای سال می نواخت. نظامی گنجوی اسامی سی (30) لحن باربد را كه برای سی روز ماه ساخته و در كتاب خسرو و شیرین آورده است.

از دیگر موسیقی دانهای مشهور این دوره نكیسا است و مشهور است كه وی در نواختن چنگ بسیار چیره دست و ماهر بود از دیگر افراد معروف می توان با مشاد، رامتین، (یا رامین) آزاد و ارچنگی را نام برد كه آنها نیز از خوانندگان و نوازندگان مشهور دربار ساسانی بودند.

از سازهای معمول منسوب به دوره ساسانی می توان نی، نای، غژك، عود و رباب و بربط چنگ را نام برد. به انضمام چند ساز كوچك ضربی و سنجی از سازهای ذكر شده نمونه ای چنگ در تصویری مربوط به طاق بستان دیده می شود كه چند نوازنده مشغول نواختن آن می باشند.

موسیقی در تمدن اسلامی

عربستان در مركز كشورهای عربی قبل از پیدایش اسلام كشوری عاری از تمدن بود و به جز ادبیات كه در حدود یك قرن پیش از اسلام در آن كشور اهمیت یافت. از هنرهای زیبا بهره چندانی نداشت.

پس از حمله اعراب به ایران، اعراب با دنیای متمدن آشنا شدند و در موسیقی و دیگر هنرها تحت تأثیر هنر ایران و هنر روم و به ویژه كشورهای اطراف قرار گرفتند. با وجود تحریم موسیقی از بدو پیدایش اسلام موسیقی در كنار مذهب وارد شد و در وهله اول برای اذان و تلاوت كتاب آسمانی به صورت نوای مطبوع و آواز خوش بكار آمد.

آواز در موسیقی اعراب در راه پیماییها، كوچ ها، صحراگردیها، همراهی با كاروان شتر و اسب، آواز ضربی و تك نوازی سازهای سبك قابل حمل، نواخته و خوانده می شد. آوازهای ضربی حباب هم آهنگ چهار نعل اسب و غناء الركبان، آواز سواران بود كه در حركت ها خوانده می شد.

در دوره بنی امیه چون خلفای اموی به رسم پادشاهان ایران درباری ترتیب داده بودند بتدریج موسیقی به دربار آنها راه یافته و رواج یافت و سه شكل جدید در آهنگهای ضربی به نام الطاق الاول، الطاق الثانی، و رمل معمول شد.

از موسیقی دانهای این دوره عیسی بن عبدالله است كه در سال 123 هجری قمری تولد یافته بود. از دیگر موسیقی دانها ابوعثمان سعید بن مسجع است ابن مسجع از سیاه پوستانی بود كه موسیقی را در ایران فرا گرفت و دو سیم زیر و بم را به سیمهای عود عربی افزود.

جمع آوری: سودابه بيات