مشخصه‌های صدای موسیقیایی

نواک: مسلما صداهای موسیقیایی می‌توانند در سطح‌های مختلف زیر و بمی حاصل شوند. مثلا می‌دانید که صدای اصلی مردان از زنان و کودکان بم تر است و از نظر فیزیک، فرکانسهای آن دارای طول بیشتری هستند و صدای کودکان نسبت به صدای مردان زیر تر است که فرکانسهای آن دارای طول کمتری هستند. پس به این( زیر وبم) بودن صدا نواک می‌گویند.

دیرند: به ارزش زمانی کشش صدا دیرند می‌گویند. مثلا اگر آرشه را مدت درازی روی سیم ویولن بکشیم صدای حاصل البته کشیده تر از صدایی است که با کشیدن آرشه به مدت کمتر پدید می‌آید.

شدت: صداهای موسیقی ممکن است نسبت به یکدیگر ضعیف تر یا قوی تر باشند مثلا اگر مضراب سنتور را یک بار با ملایمت و بار دیگر به قوت روی سیم ساز ضربه بزنیم، صدای دومی شدیدتر از صدای اولی خواهد بود.

طنین و رنگ: مثلا فرض کنید یک پیانو و گیتار الکتریک که هر دو همزمان در حال نواختن یک قطعه می‌یاشند تنها فرق بین صدای این دو ساز جنس صدای آنهاست. پیانو صدایی نرم و آرام بخش دارد ولی گیتار الکتریک صدایی خشن و هیجانی دارد. دقیقا همین تفاوت ( جنس صدا ) را طنین و رنگ می‌گویند.

مفهوم کلید در موسیقی

قراردادی است که با نشان دادن جای یک نت خاص در پنج خط حامل، به طور طبیعی جای دیگر نت ها را نیز مشخص می کند.

در تئوری موسیقی کلاسیک غرب سه نوع کلید وجود دارد:

1- کلید سل: محل نت سل بعد از دو میانی* را مشخص می کند که همواره روی خط دوم حامل قرار می گیرد.

2- کلید دو: محل نت دو میانی* را مشخص می کند که در گذشته روی خط های اول، دوم، سوم و چهارم حامل قرار می گرفته، اما در حال حاضر تنها روی خط سوم (و به ندرت خط چهارم) قرار می گیرد.

3- کلید فا: در گذشته روی خطوط سوم و چهارم قرار می گرفته و مکان نت فا قبل از دو میانی* را مشخص می کرده، اما امروزه تنها روی خط چهارم قرار می گیرد.

در تقسیم بندی امروزی صداهای موسیقی، ۴ گروه در نظر گرفته می شوند که به ترتیب از زیر به بم شامل سوپرانو (کلید سل)، تنور (کلید دو خط سوم)، آلتو (کلید دو خط چهارم) و باس (کلید فا خط چهارم) می شوند، که باز از میان این ها کلید سل و فا به ترتیب پراستفاده ترین ها هستند.

حامل

تعریف حامل: پنج خط موازی و هم فاصله با هم به صورت افقی را گویند که نت های موسیقی روی خط¬¬¬¬ ها، بین خطوط، و یکی بالا و یکی پایین پنج خط حامل قرار می گیرند:

خطوط حامل از پایین به بالا از 1 تا 5 شماره گذاری می شوند. هرچه نت ها به سمت بالا می روند زیرتر و هرچه به سمت پایین می آیند بم تر می شوند. پس چنانچه به صورت قراردادی جای یکی از نت ها را مشخص کنیم (برای مثال خط دوم را سل بنامیم) جای دیگر نت ها خود به خود مشخص خواهد شد.

خطوط کمکی: از آن جایی که این 5 خط تنها توانایی نشان دادن 11 نت را دارند، برای گسترش دادن محدوده ی صدایی حامل، از خطوطی کوچک و موازی خطوط حامل در بالا و پایین آن استفاده می کنیم که با استفاده از 4 تا 5 خط کمکی از بالا و از پایین مجموع تعداد نت های ما 31 عدد خواهد شد، اما این محدوده هم چنان برای سازهایی چون پیانو کوچک است

نت ها به ترتیب از نت "دو" تا نت "سی" زیر می شوند و برعکس. لازم است ترتیب نت ها چه به صورت زیرشونده و چه به صورت بم شونده، از هر نتی یادگرفته شود.

از آنجایی که دامنه ی صداهای موسیقی بسیار بیشتر از 7 نت است (بیشترین دامنه ی صوتی موسیقیایی از آن ارگ کلیساست) برای راحت شدن یادگیری از این 7 نت به صورت تناوبی استفاده می شود.

دو ر می فا سل لا سی دو ر می فا سل لا سی دو ر می فا سل لا سی دو ر می فا سل لا سی دو ر می ....

تعریف اکتاو: به فاصله ی میان هر نت تا نت هم نام بعد از خودش یک اکتاو گویند که فرکانس نت دوم در این حالت دو برابر فرکانس نت اول شده است. گفتنی است دامنه ی صدایی پیانو، 7 اکتاو و 2 نت و دامنه ی صدایی ارگ کلیسا 9 اکتاو می باشد.

ویژگی های صوت موسیقیایی

1. نواک/ زیروبمی/ زیرایی (pitch): برای مثال صدای کودکان و خانم ها از صدای آقایان زیرتر است و یا کلاویه های سمت راست پیانو از کلیدهای سمت چپ آن زیرترند.

2. دیرند/ کشش/ امتداد (duration): به مدت زمانی که یک صدا طول می کشد گویند.

3. شدت/ دینامیک (dynamics): میزان قوی (بلند) و یا ضعیف (کم) بودن صدا.

4. رنگ/ طنین/ شیوش (timbre): تفاوت صدای ایجاد شده توسط پیانو و ویولون و یا دو انسان که دارای نواک و دیرند و شدت یکسان باشد.

برای نگارش موسیقی باید از خطی استفاده کنیم که قابلیت پیاده شدن این ویژگی ها روی آن وجود داشته باشد.

صوت (صدا): در نتیجه ی ارتعاش یک جسم تولید می شود و در محیط مادی مانند هوا یا آب، به صورت موج انتشار می یابد و به گوش ما می رسد.

ویژگی های صوت

1. بسامد (فرکانس): تعداد حرکت تناوبی ارتعاشی در واحد زمان را گویند که با واحد هرتز (Hz) سنجیده می شود. هرچه بسماد بیشتر باشد، صدا زیرتر است و بعکس. گوش انسان صداهای بین حدود 20 تا 20000 هرتز را می شنود.

2. طول موج: به فاصله ی افقی یک دوره تناوب گویند که با واحد متر (m) اندازه گیری می شود. هر چه طول موج بیشتر باشد، صدا بم تر است و بعکس.

3. دامنه: حداکثر فاصله ی یک دوره تناوب موج از خط میانی تعادل. هرچه دامنه بلندتر باشد، صدا شدیدتر (بلندتر) است و بعکس.

4. طنین/ رنگ/ شیوش صدا: برای مثال اگر یک بسامد معین را با طول موج و دامنه ی یکسان توسط سازهای ویولون و پیانو ادا کنیم، تفاوت ایجاد شده ناشی از تفاوت رنگ صدایی آن هاست.

انواع صوت

1. صداهای غیرموسیقیایی: صداهای ناگهانی و یا ممتد و...

2. صداهای موسیقیایی: صداهایی جز موارد بالا که عموما توسط سازهای موسیقی تولید می شوند.

بحث ما درباره ی صداهای موسیقیایی است، ابتدا باید ویژگی های این اصوات را بشناسیم تا برای پیاده کردن آن ها از خط و زبان مناسب استفاده کنیم.

تئوری موسیقی (کلاسیک غرب) که هدف این وبلاگ می باشد، در حالت کلی به دو بخش پایه و پیشرفته تقسیم می شود. مباحثی که در این وبلاگ بحث خواهند شد عموما در رده ی تئوری موسیقی پایه جای می گیرند و به صورت زیر در سه بخش تقسیم بندی می شوند:

تئوری موسیقی پایه

بخش اول: کلیات (صوت و ویژگی ها و انواع آن ـ صوت موسیقیایی و ویژگی های آن - الفبای موسیقی و نام نت ها ـ حامل و انواع آن - کلیدها و بخش های صدایی ـ دیرند نت ها و ریتم ـ وزن و ضرب ـ عدد میزان های ساده + ترکیبی ـ تاکید - ...)

بخش دوم: فواصل موسیقیایی (پرده و نیم پرده ـ علائم ترکیبی و عرضی ـ فواصل ترتیبی ـ فواصل خوشایند و ناخوشایند - ...)، گام های موسیقیایی (تعریف گام ـ گام های کروماتیک ـ مد گام های دیاتونیک ماژور ـ سری دیز ها و بمل های گام های دیاتونیک ماژور ـ مد گام های دیاتونیک مینور ـ سری دیزها و بمل های گام های دیاتونیک مینور ـ گام های مینور تئوریک، هارمونیک و ملودیک - گام های نسبی مینور و ماژور ـ دایره ی پنجم ها - ...)

بخش سوم: تاریخچه ی حامل و کارکردهای آن، تکمیل بحث گام ها (مدهای قرون وسطی و باروک)، انتقال و مدولاسیون، تکمیل مباحث ریتمیک و متریک (عدد میزان های لنگ و مخلوط و... ـ وزن گزینی)، مقدمه ای بر آکورد شناسی* (تعریف آکورد ـ آکوردهای سه صدایی/تریادها ـ انواع آکروهای سه صدایی ـ حالت های آکوردهای سه صدایی ـ چهاربخشی کردن آکوردهای سه صدایی ـ آشنایی اجمالی با دیگر انواع آکوردها)، آشنایی با هارمونی

از جمله بحث های تئوری موسیقی پیشرفته می توان به موارد زیر اشاره کرد که عموما دارای بخش های عملی نیز می باشند:

هارمونی ـ کنترپوآن ـ مبانی آهنگسازی ـ سازشناسی ـ ارکستراسیون ـ فرم های موسیقی ـ اصول رهبری ارکستر و ...